Nhật Bản đã cách mạng hóa bóng đá bằng tri thức như thế nào?

Tại vòng chung kết World Cup 2022 tổ chức ở Qatar, đội tuyển quốc gia Nhật Bản đã lập kì tích khi lần lượt đánh bại hai đội bóng lớn là Tây Ban Nha và Đức để vượt qua bảng đấu Tử Thần. Nhưng đằng sau chiến công ấy không chỉ là nỗ lực của các cầu thủ trên sân, mà còn là kết quả của quá trình cải cách lâu dài, hệ thống chiến lược xây dựng và phát triển bóng đá bằng tư duy tri thức của Xứ sở Mặt Trời Mọc.

Bắt đầu từ truyện tranh và hoạt hình: phổ cập bóng đá qua văn hóa đại chúng

Năm 1981, Nhật Bản chính thức bắt tay vào cải cách bóng đá với nhận thức rõ ràng rằng sự phát triển bền vững phải bắt đầu từ thế hệ trẻ. Thay vì chỉ sử dụng phương pháp huấn luyện truyền thống, họ chọn cách tiếp cận tri thức thông qua văn hóa đại chúng.

Cùng năm đó, bộ truyện tranh nổi tiếng Captain Tsubasa ra đời và nhanh chóng được đăng dài kỳ trên các tạp chí lớn. Ba năm sau, tác phẩm này được chuyển thể thành phim hoạt hình và phát sóng rộng rãi trên truyền hình toàn quốc.

Captain Tsubasa không chỉ là câu chuyện về những trận cầu kịch tính mà còn truyền tải những kiến thức cơ bản về kỹ thuật, chiến thuật bóng đá, đồng thời khắc họa tinh thần đồng đội, khát khao chiến thắng và tư duy thi đấu chuyên nghiệp. Đây chính là công cụ phổ cập bóng đá hiệu quả, gieo mầm tình yêu với trái bóng trong lòng hàng triệu trẻ em Nhật Bản.

Tác động của bộ truyện là vô cùng lớn. Năm 1981, khi Captain Tsubasa ra mắt, Nhật Bản chỉ có khoảng gần 70 nghìn cầu thủ đăng ký chính thức. Đến năm 1988, con số này đã vượt 240 nghìn. Chỉ trong vòng chưa đầy một thập kỷ, số lượng đội bóng ở các trường tiểu học và trung học cơ sở tăng gần gấp ba lần.

Đến năm 2002, trong số 23 cầu thủ Nhật Bản tham dự World Cup, có tới 16 người cho biết niềm đam mê bóng đá của họ bắt đầu từ khi xem Captain Tsubasa. Văn hóa đã trở thành cầu nối tri thức, khơi dậy khát vọng và xây nền cho một thế hệ bóng đá mới.

Gắn kết bóng đá với cộng đồng: tạo bản sắc từ địa phương

Nhật Bản không phát triển bóng đá đơn lẻ mà tích hợp nó vào bản sắc địa phương và xây dựng một cấu trúc cộng đồng gắn bó chặt chẽ.

Đặt tên câu lạc bộ theo vùng miền và đặc trưng địa phương

Khi xây dựng J-League, giải bóng đá chuyên nghiệp hàng đầu Nhật Bản, các nhà quản lý đưa ra một quy định đặc biệt: tất cả câu lạc bộ phải sử dụng tên địa phương thay vì tên doanh nghiệp tài trợ. Ý tưởng này nhằm tạo cảm giác thân thuộc, giúp người dân coi câu lạc bộ như một phần của cộng đồng nơi họ sinh sống.

Ví dụ điển hình có thể kể đến Shimizu S-Pulse, nơi “nhịp đập trái tim” gắn với niềm phấn khích khi nghĩ đến bóng đá. Câu lạc bộ Osaka Sakura mang tên loài hoa đặc trưng của thành phố Osaka, trong khi Kashima Antlers được lấy cảm hứng từ hình ảnh gạc nai mạnh mẽ và kiêu hãnh.

Các đội bóng tại những thành phố cảng như Yokohama F. Marinos, Vissel Kobe, Nagoya Grampus hay Kamatamare Sanuki đều chọn biểu tượng gắn liền với biển cả. Những cái tên không chỉ tạo nên thương hiệu mà còn thể hiện tinh thần gắn bó giữa bóng đá và đời sống địa phương.

Biến sân vận động thành “quê nhà” của người dân

Tại Nhật Bản, sân vận động không phải là tài sản riêng của câu lạc bộ mà thuộc về cộng đồng. J-League gọi đó là “quê nhà” của từng đội bóng. Hàng năm, ban tổ chức giải đấu công bố báo cáo minh bạch về hoạt động cộng đồng của các câu lạc bộ, trong đó nêu chi tiết mọi chương trình gắn kết với người dân trong khu vực. Bản báo cáo năm 2021 dài tới 128 trang là một minh chứng cho sự nghiêm túc và chuyên nghiệp trong cách tiếp cận.

Ví dụ, tại tỉnh Akita, nơi dân số già chiếm tỷ lệ cao, cầu thủ các câu lạc bộ thường xuyên tổ chức đi bộ, tập thể dục và hỗ trợ bữa trưa dinh dưỡng cùng người dân cao tuổi. Tại Yamagata, vùng  hay xảy ra lũ lụt, câu lạc bộ địa phương hợp tác với sở cứu hỏa để thiết lập hệ thống phòng chống thiên tai.

Câu lạc bộ Urawa Red Diamonds cùng người dân trồng hoa hồng trong công viên như một cách thể hiện sự tri ân đến cộng đồng. Bóng đá ở đây không chỉ là môn thể thao, mà còn là chất keo gắn kết xã hội và truyền tải giá trị nhân văn.

Xây dựng hệ thống bóng đá học đường chuyên sâu và chuyên nghiệp

Một trong những điểm độc đáo nhất của mô hình bóng đá Nhật Bản là hệ thống song song giữa đào tạo tại câu lạc bộ và bóng đá học đường. Từ cấp tiểu học tới đại học, mỗi trường đều có sân bóng riêng, huấn luyện viên chuyên môn và hệ thống thi đấu bài bản.

Giải vô địch bóng đá trung học Nhật Bản là một trong những sự kiện thể thao được truyền hình trực tiếp và có lượng người xem cao bậc nhất tại đất nước này. Rất nhiều cầu thủ nổi tiếng trưởng thành từ giải đấu này và sau đó được các câu lạc bộ chuyên nghiệp ký hợp đồng. Những cầu thủ chưa ký hợp đồng có thể chọn học lên đại học, tiếp tục phát triển kỹ năng chuyên môn vì trình độ các đội bóng đại học không hề thua kém câu lạc bộ chuyên nghiệp.

Kaoru Mitoma là ví dụ tiêu biểu. Anh từng học tại Đại học Tsukuba trước khi tỏa sáng ở Premier League trong màu áo Brighton & Hove Albion. Việc đặt giáo dục song hành cùng bóng đá giúp các cầu thủ có phương án dự phòng nếu không thể tiếp tục thi đấu chuyên nghiệp do chấn thương hoặc giới hạn về mặt năng lực. Điều này cũng khiến phụ huynh yên tâm cho con em theo đuổi đam mê mà không lo đánh mất tương lai học vấn.

Triết lý đào tạo trẻ theo từng giai đoạn phát triển

Khác với mô hình đào tạo rập khuôn, Nhật Bản áp dụng một triết lý đào tạo dựa trên quản lý tri thức có cấu trúc rõ ràng, chia thành năm giai đoạn phát triển theo lứa tuổi.

Giai đoạn đầu tiên, từ 8 đến 9 tuổi, được gọi là giai đoạn khai sáng. Trẻ em cần được tiếp cận bóng đá theo hướng vui chơi, phát triển hứng thú và hình thành trí nhớ vận động. Trong giai đoạn này, các buổi tập thường ngắn nhưng cường độ cao, giúp phát triển thần kinh vận động và khả năng tập trung.

Từ 10 đến 15 tuổi, trẻ bắt đầu học kỹ thuật và chiến thuật cơ bản, đồng thời chuyển tiếp sang thi đấu thực tế. Đây là giai đoạn rất quan trọng vì nó đặt nền tảng kỹ năng và tư duy thi đấu.

Giai đoạn 16 đến 17 tuổi là giai đoạn thi đấu thực tế, nơi các cầu thủ được tham gia nhiều trận đấu chính thức để phát triển kinh nghiệm, khả năng thích nghi và bản lĩnh sân cỏ.

Giai đoạn từ 18 đến 21 tuổi được gọi là giai đoạn trưởng thành, khi cầu thủ hoàn thiện thể chất, hiểu rõ chiến thuật và rèn luyện sự ổn định tâm lý.

Sau 21 tuổi là giai đoạn hoàn thiện, nơi các kỹ năng được trau dồi ở mức cao nhất, chuẩn bị cho môi trường thi đấu chuyên nghiệp khắc nghiệt.

Cầu thủ như Takefusa Kubo, người bắt đầu chơi bóng từ năm 7 tuổi, đã đi qua đầy đủ các giai đoạn này. Việc phân chia rõ ràng giúp các huấn luyện viên điều chỉnh giáo án phù hợp với từng độ tuổi, đồng thời theo sát quá trình phát triển của từng cá nhân.

Bóng đá Nhật Bản, một hệ sinh thái tri thức và cộng đồng

Cuộc cải cách của bóng đá Nhật Bản không phải là một cuộc cách mạng mang tính nhất thời mà là cả một quá trình vận hành hệ thống dựa trên tri thức, giáo dục, cộng đồng và văn hóa.

Từ việc truyền cảm hứng qua anime, thiết lập bản sắc địa phương trong từng đội bóng, xây dựng sân chơi học đường cho đến việc đào tạo cầu thủ theo lộ trình phát triển khoa học, rồi đến xuất khẩu các tài năng đến với các giải đấu của Châu Âu. Nhật Bản đã tạo nên một hệ sinh thái bóng đá bền vững.

Những gì Nhật Bản làm được cho thấy rằng thành công trong bóng đá không chỉ đến từ kỹ thuật, thể lực hay tiền bạc, mà còn từ sự đầu tư dài hạn vào tư duy, tri thức và sự gắn bó với cộng đồng.