Luật việt vị, Bill McCracken và một thế kỷ nhìn lại: Quyết định làm thay đổi bóng đá mãi mãi

Hôm ấy, Hội đồng Liên đoàn Bóng đá Quốc tế (IFAB) đã biểu quyết thay đổi Luật 11, tức luật việt vị, áp dụng từ mùa giải 1925-1926. Kể từ đó, một cầu thủ tấn công chỉ bị coi là việt vị nếu giữa anh ta và đường biên ngang cuối sân đối phương có ít hơn hai cầu thủ, thay vì ba như trước kia.

Đây có lẽ là sự thay đổi luật lệ quan trọng bậc nhất kể từ khi bóng đá bước lên chuyên nghiệp vào giữa những năm 1880. Thậm chí, nó có thể là dấu ấn đậm nét nhất cho đến khi luật cấm chuyền về cho thủ môn ra đời vào năm 1992. Hơn thế nữa, nó xứng đáng được xem là một trong những khoảnh khắc làm thay đổi cục diện lịch sử môn thể thao nhà nghề này.

Kể từ năm 1925, mọi trận đấu có tổ chức đều mang trong mình "ADN chiến thuật" của luật việt vị được biểu quyết vào tháng Sáu năm ấy.

Nguyên nhân của sự thay đổi là do các trận đấu ngày càng trở nên "nghẹt thở" vì những pha xử lý và quyết định thổi còi việt vị. Trọng tài có khi phải cất tiếng còi đến 40 lần trong một trận chỉ vì lỗi này. Báo chí thời đó gọi đây là "tiếng còi bất tận".

Những tình huống gián đoạn liên miên làm giảm đi sự trôi chảy của trận đấu khiến người hâm mộ mất hứng. Nghe đâu đó thật quen thuộc với những lời ca thán về VAR ngày nay phải không?

Mục tiêu của luật mới là giảm bớt những lần trận đấu bị cắt vụn và khuyến khích có nhiều bàn thắng hơn. Và quả thật, nó đã thành công mỹ mãn.

Biên bản cuộc họp tháng 6 năm 1925 của IFAB tại Paris dưới mục ‘Luật hiện hành’ ghi rõ:
“6. Khi một cầu thủ chạm bóng, bất kỳ đồng đội nào của anh ta, nếu ở thời điểm đó đứng gần đường biên ngang sân đối phương hơn, sẽ bị coi là việt vị và không được tự mình chạm bóng, cũng không được can thiệp vào đối phương hay diễn biến trận đấu dưới bất kỳ hình thức nào, cho đến khi bóng được một cầu thủ khác chạm vào, trừ khi tại thời điểm đó có ít nhất ba cầu thủ đối phương đứng gần đường biên ngang sân nhà của họ hơn.”

Dưới mục ‘Đề xuất sửa đổi’ có ghi: “Trong dòng cuối cùng của Luật 6, bỏ từ ‘ba’ và thay bằng từ ‘hai’.”

Thoạt nghe qua, đây chỉ là một sửa đổi nhỏ nhặt, nhưng ảnh hưởng của nó lại vô cùng sâu rộng và kéo dài mãi về sau.

Có lẽ, để dễ hình dung nhất về tình hình trước năm 1925, có thể nói rằng hàng thủ khi đó như có thêm một "lá chắn phụ", một hậu vệ mà theo cách hiểu ngày nay không được tính vào việc xác định lỗi việt vị. Nói cách khác, nếu thủ môn vẫn đứng ở vị trí thường lệ thì vạch việt vị được kẻ bởi hậu vệ áp chót, chứ không phải hậu vệ cuối cùng.

Vì vậy, trước năm 1925, hai hậu vệ (thường gọi là "hậu vệ biên" trong sơ đồ 2-3-5, gần như là khuôn vàng thước ngọc thời bấy giờ) sẽ không đứng ngang hàng khi phòng ngự. Thường thì, hậu vệ nào gần bóng hơn sẽ dâng lên áp sát, có khi bỏ xa người đồng đội của mình đến 15-20 mét. Người đồng đội này, về cơ bản, đóng vai trò như một "máy quét" tự do.

Một cuốn sách xuất bản năm 1937 mang tên Association Football của F.N.S. Creek đã minh họa điều này bằng sơ đồ dưới đây:

Hai vị trí số ‘2’ và ‘3’ trong hệ thống 2-3-5 được biểu thị bằng những đường kẻ. Ý của Creek là các tiền đạo ở vị trí ‘A’ và ‘B’, theo luật trước năm 1925, sẽ bị thổi phạt việt vị do vị trí của hậu vệ phải. Nhưng với luật mới sau 1925, họ hoàn toàn hợp lệ nhờ vị trí của hậu vệ trái.

Mục đích chính của việc thay đổi luật là để trận đấu bớt bị xé vụn, nhưng nó lại tạo ra một cú hích ngoạn mục về số lượng bàn thắng.

Ngay trong ngày đầu tiên luật mới được áp dụng, Aston Villa đã vùi dập Burnley với tỷ số 10-0. "Sự thay đổi luật lệ ban đầu đã khiến lối chơi mất đi sự cân bằng vốn có," John Cottrell viết trong cuốn sách A Century of Great Soccer Drama (Một thế kỷ kịch tính của bóng đá) xuất bản năm 1970.

"Luật mới dường như ưu ái các tiền đạo hơn cả cách luật cũ từng nâng đỡ hàng thủ. Người ta nhanh chóng nhận ra rằng các hậu vệ biên sẽ phải chơi giăng ngang và lùi sâu hơn về phía khung thành đội nhà."

Mùa giải ngay trước khi luật thay đổi, bốn giải đấu của Football League ghi nhận 4.700 bàn thắng – con số này đã tăng vọt lên 6.373 bàn sau đó. Chẳng phải ngẫu nhiên mà mùa giải huyền thoại với 60 bàn thắng của Dixie Dean cho Everton lại rơi vào cuối những năm 1920. Giai đoạn này, bóng đá là một bản hòa tấu của những bàn thắng, bàn thắng, và lại là bàn thắng.

Tuy nhiên, một số đội vẫn muốn duy trì một hàng thủ giăng ngang bẫy việt vị, theo kiểu gần giống ngày nay, để không trao thế trận vào tay đối thủ. Khổ nỗi, hai hậu vệ giờ đây không còn đủ để "cân" kiểu chơi đó nữa.

Nếu như trước đây, đối phương phải căn chỉnh vị trí theo hậu vệ áp chót, biết rằng vẫn còn một hậu vệ cuối cùng án ngữ, thì giờ đây, họ có thể thoải mái bố trí người áp sát ngay hàng phòng ngự cuối cùng. Những đường chuyền dài chéo sân xé toang hàng thủ trở nên cực kỳ lợi hại, khiến hai hậu vệ bị đặt vào thế "tiến thoái lưỡng nan", vừa phải lo bọc lót trung lộ, vừa phải canh chừng hai biên.

Và thế là, các hàng phòng ngự buộc phải thay đổi.

Nổi bật nhất là Herbert Chapman, huấn luyện viên của Arsenal. Sau khi được cậu học trò Charlie Buchan gợi ý, ông đã kéo một trung vệ của mình, người trước đây chơi ở trung tâm hàng tiền vệ ba người xuống đá như một "hậu vệ thứ ba".

Herbie Roberts từ đó được mệnh danh là trung vệ "dập" hay "cảnh sát", một hình ảnh hoàn toàn trái ngược với quan niệm truyền thống về một trung vệ thường là người cầm trịch lối chơi, có xu hướng tấn công.

Nước cờ này đã giúp Arsenal, một đội bóng lúc bấy giờ còn chưa một lần giành danh hiệu vô địch quốc gia, lột xác trở thành thế lực thống trị ở xứ sương mù. Chiêu bài của họ nhanh chóng được các đội khác học theo, và "lối chơi ba hậu vệ", như cách gọi thời đó, đã sớm trở thành sự chuẩn mực.

Như vậy, luật việt vị năm 1925 ban đầu đã thổi bùng lên một thứ bóng đá tấn công rực lửa, để rồi sau đó lại là chất xúc tác cho một lối chơi thận trọng hơn rất nhiều.

Lịch sử không tự nó diễn ra, chính con người mới làm nên lịch sử

Những dòng chữ tưởng chừng khô khan, mang nặng tính hành chính trong biên bản họp của IFAB năm 1925 lại bắt nguồn từ những gì máu lửa, sống động nhất trên sân cỏ. Việt vị đã là chủ đề nóng bỏng ở xứ sương mù suốt những năm tháng trước và sau Chiến tranh Thế giới thứ nhất. Và chính bóng đá Anh khi đó đã định hình lại IFAB cũng như toàn bộ môn thể thao này.

Sẽ là cường điệu nếu quy một quyết định mang tính bước ngoặt như vậy cho một cá nhân duy nhất. Tuy nhiên, ở Anh Quốc, không ít người đã làm điều ấy từ lâu – họ chĩa mũi dùi, buông lời miệt thị và ném đủ thứ vật thể về phía một người đàn ông: William McCracken.

McCracken là một cầu thủ của Newcastle United, người có tài năng bẫy việt vị và tầm ảnh hưởng nơi hàng phòng ngự lớn đến nỗi "Chủ nghĩa McCracken" đã trở thành một thuật ngữ cửa miệng.

Ở William là một cá tính lớn, vẻ ngoài điển trai như tài tử Hollywood, một bộ óc biết suy tính và là một trong những huyền thoại vĩ đại nhất từng khoác áo sân St James’ Park. Suốt 19 năm cống hiến, ông đã có 432 lần ra sân cho Newcastle United, một con số vẫn giúp ông đứng thứ năm trong danh sách những cầu thủ thi đấu nhiều nhất mọi thời đại cho câu lạc bộ tính đến hiện tại.

Giai đoạn 1904-1911, McCracken là mảnh ghép không thể thiếu của đội bóng mạnh nhất nước Anh. Newcastle giành ba chức vô địch quốc gia và góp mặt ở năm trận chung kết FA Cup. Hơn thế nữa, trên hành trình đó, McCracken còn "ẵm" thêm một danh hiệu không chính thức: "Vua Bẫy Việt Vị".

Một cuốn tiểu sử mang chính danh hiệu này sẽ sớm ra mắt độc giả, được chấp bút bởi nhà sử học của Newcastle United, Paul Joannou. Ông rất mong muốn McCracken nhận được sự ghi nhận xứng đáng từ công chúng.

"Tôi chưa từng tìm thấy một cầu thủ nào trên sân cỏ mà chúng ta có thể khẳng định rằng người đó chịu trách nhiệm chính cho việc thay đổi bản chất của trận đấu," Joannou chia sẻ. "Ngoài sân cỏ, cũng có một vài cái tên như George Eastham hay Jean-Marc Bosman. Nhưng McCracken, người đã buộc cả một điều luật phải thay đổi, thì thực sự là độc nhất vô nhị."

Cần biết, McCracken không phải dân "Geordie" (tên gọi thân mật của người dân vùng Tyneside, nơi CLB Newcastle tọa lạc). Ông sinh năm 1883 tại Belfast, Ireland, thời kỳ đất nước chưa bị chia cắt. Câu lạc bộ đầu tiên ông khoác áo là Distillery, nằm ở phía Tây nội thành Belfast, gần nhà ông trên phố Nansen.

Năm 20 tuổi, McCracken cùng "The Whites" (biệt danh của Distillery) giành cú đúp danh hiệu vô địch quốc gia và cúp quốc gia Ireland, trước khi ông được Newcastle "âm thầm" đưa qua eo biển Ireland tiến về nước Anh.

Trong bối cảnh một giám đốc của Glasgow Rangers còn đang gõ cửa nhà ông ở phố Nansen và giám đốc người Ireland của Liverpool, John McKenna, thì đang nóng lòng chờ đợi ông ở Anfield. McCracken đã nhanh chóng cập bến Newcastle. Thời đó, McCracken dĩ nhiên là một "món hàng hot", và với nhiều người cho đến tận hôm nay, ông vẫn luôn là như vậy.

Không phải là người Ireland đầu tiên, cũng chẳng phải người cuối cùng. Ở McCracken có trí tưởng tượng bay bổng và tính cách khá ương ngạnh khi chơi bóng. Tuy nhiên, điểm nổi bật là sự quyết liệt và những nguyên tắc cứng rắn của ông trên sân cỏ, thứ cuối cùng đã dẫn đến những xung đột với Liên đoàn Bóng đá Ireland.

Họ đã cấm cầu thủ Ireland xuất sắc nhất thế hệ của mình khoác áo đội tuyển quốc gia suốt 12 năm trời, chỉ vì ông dám lên tiếng đòi quyền lợi cho các cầu thủ Ireland, rằng họ phải được trả lương ngang bằng với những đồng nghiệp người Anh.

McCracken ngẩng cao đầu chấp nhận. Cá tính của ông cũng mạnh mẽ và rực rỡ như chính tài năng của mình vậy. Trong một bảng khảo sát thể thao thời kỳ đầu, ông từng thổ lộ tham vọng trở thành "Vua của Ireland". Đến cuối sự nghiệp quần đùi áo số, tờ The Guardian lại đặt cho ông một biệt danh khác: "Mephistopheles của Ireland" (Mephistopheles: một nhân vật quỷ trong văn hóa dân gian Đức, biểu tượng của sự xảo quyệt, mưu mẹo).

Người đặt cho ông biệt danh đó chính là Don Davies, một tuyển thủ nghiệp dư nước Anh, người sau này đã không may qua đời trong thảm họa hàng không Munich năm 1958 khi đang tác nghiệp về Manchester United, từng có dịp chứng kiến McCracken thi đấu và đã để lại những dòng khắc họa vô cùng sống động.

Davies miêu tả McCracken là "bậc thầy giăng bẫy việt vị với sự khôn khéo và mưu mẹo đến lạ thường". Những cái bẫy ấy được thiết kế để buộc đối thủ "phải động não – một việc chưa bao giờ được chào đón".

"Đám đông lũ lượt kéo đến xem ông ấy, phần lớn là những kẻ giận dữ, đầy thành kiến và hiếm ai đủ kiên nhẫn để nhìn nhận vẻ đẹp thuần túy trong kỹ thuật của McCracken," Davies viết.

Don phần nào thấu hiểu sự ác cảm mà công chúng dành cho McCracken – "Nào có ai yêu một con rắn, trừ phi là thầy dụ rắn?" – nhưng sự ngưỡng mộ dành cho ông thì không thể che giấu.

Và sự ngưỡng mộ ấy cũng lan tỏa khắp vùng Tyneside.

Trong một bài tường thuật trận đấu năm 1913, tờ Sheffield Star đã gọi màn trình diễn của McCracken là "một trong những màn cống hiến hết mình đã làm nên tên tuổi của người con trai náo nhiệt xứ Erin tại St James’ Park."

Joannou nhấn mạnh rằng sức hút này là điều hiếm thấy và càng hiếm thấy hơn với một hậu vệ: "McCracken không phải là một cỗ máy săn bàn hay một tiền vệ hào hoa. Ông ấy là một hậu vệ biên và những vị trí như vậy rất ít khi trở thành ngôi sao. Nhưng ông ấy lại ở một đẳng cấp khác biệt."

McCracken tự gọi mình là "một hậu vệ biên tấn công trước khi thuật ngữ này được khai sinh", và Joannou kể rằng McCracken cùng các đồng đội ở Newcastle đã nhận ra sự cần thiết phải hoàn thiện kỹ năng bẫy việt vị, trên chuyến tàu trở về sau một trận thua muối mặt trước Notts County.

"Đội nào khi đó cũng chơi trò bẫy việt vị và Notts County là một đội bóng sừng sỏ," Joannou giải thích.

"Newcastle thì cứ liên tục sập bẫy. Đó là năm 1907. Trên chuyến tàu từ Nottingham về Tyneside, câu lạc bộ đã có một 'cuộc họp thượng đỉnh' – thời đó chưa có huấn luyện viên đâu – và chính các cầu thủ đã tự quyết định lối chơi.”

“Sau trận thua tan nát đó, xét về chiến thuật việt vị, McCracken là một trong bốn, năm cầu thủ thực sự có đầu óc khoa học. Trong vài tuần và vài mùa giải tiếp theo, họ đã mài giũa bẫy việt vị đến mức hoàn hảo."

"Họ trở thành những người giỏi nhất nước Anh ở khoản này. Còn cá nhân McCracken thì trở thành người đàn ông bị ghét nhất trong làng bóng đá."

"Có những bức biếm họa rất duyên về cảnh ông ấy giơ tay đòi bắt lỗi việt vị. Nhưng ông ấy cũng không ít lần lời qua tiếng lại với các cầu thủ khác và cả trọng tài, những người vốn chẳng ưa gì kiểu chơi đó vì cho rằng nó phi thể thao."

Khi bóng đá lăn trở lại sau Chiến tranh Thế giới thứ nhất, McCracken cũng vậy, lúc này ông đã là thủ quân của đội. Newcastle kết thúc mùa giải 1919-1920 ở vị trí thứ tám tại Giải hạng Nhất nhưng họ lại sở hữu hàng phòng ngự tốt nhất giải.

McCracken khi đó đã 37 tuổi và gắn bó với St James’ Park thêm ba năm nữa. Rồi đến tháng 2 năm 1923, chỉ vài ngày sau sinh nhật lần thứ 40, câu lạc bộ hạng hai Hull City đã mời ông về làm huấn luyện viên với một bản hợp đồng 5 năm.

Hull City chẳng phải câu lạc bộ giàu có hay danh tiếng gì nhưng McCracken đã gắn bó với họ tám năm trời và đưa tập thể này vào đến tận bán kết FA Cup năm 1930, nơi họ chỉ chịu thua trong trận đá lại trước Arsenal, đội sau đó đã lên ngôi vô địch. Điều đáng nói là ở tứ kết, Hull đã xuất sắc đánh bại chính Newcastle, đội bóng có cả ngôi sao Hughie Gallacher trong đội hình.

Tờ Daily Chronicle của Tyneside giật tít: "Newcastle Sa Bẫy McCracken". Bài tường thuật trận đấu viết: "Một trong những chi tiết thú vị nhất của trận đấu là việc các tiền đạo đội khách liên tục bị đẩy vào thế việt vị – bóng dáng của William McCracken, giờ là thuyền trưởng của Hull, người khi còn ở Newcastle đã dạy cho phần còn lại của thế giới bóng đá cách chơi trò đó."

Mải mê với đấu trường cúp, Hull đã phải nhận vé xuống hạng. Nhưng McCracken đã kịp để lại dấu ấn đậm nét của riêng mình.

Ông còn tạo ra một dấu ấn khác trong mùa giải 1925-1926. Ngay sau quyết định lịch sử về luật việt vị của IFAB tại Paris, khi các sân cỏ trên khắp nước Anh chứng kiến những cơn mưa bàn thắng – Newcastle mùa đó thủng lưới tới 75 bàn, một trời một vực so với con số 37 bàn ở mùa giải cuối cùng của McCracken (1922-1923) – thì lại có một câu lạc bộ đi ngược với xu thế.

Câu lạc bộ đó chính là Hull City. Họ khởi đầu mùa giải 1925-1926 bằng trận hòa không bàn thắng với Derby County. Tiếp đến, Hull giành chiến thắng 2-0 trên sân Southampton, rồi lại thắng 1-0 ngay tại sân của Bradford City. Sau đó là những chiến thắng giòn giã 4-0 và 3-0.

Sau năm vòng đấu trong kỷ nguyên mới của bóng đá, một kỷ nguyên được tạo nên bởi những người như McCracken, trong số 92 câu lạc bộ ở bốn giải đấu hàng đầu, chỉ duy nhất Hull City là vẫn giữ sạch lưới.

Tờ báo địa phương, Hull Daily Mail, đã hết lời ca ngợi "vị chiến lược gia tài ba" vì "khả năng đọc trận đấu thông minh" của các học trò McCracken đối với luật việt vị mới.

Don Davies thì có những lời lẽ hoa mỹ hơn: "Những hoài nghi lại một lần nữa len lỏi trong giới quan sát. Không lẽ lại là McCracken! Nhưng sự thật vẫn là sự thật, và chẳng bao lâu sau, tin đồn đáng ngại lan rộng, sau đó được các nhân chứng xác nhận, rằng vị huấn luyện viên, nhà phê bình và cố vấn chiến thuật đầy sáng tạo của Câu lạc bộ bóng đá Hull City không ai khác chính là người bạn cũ của chúng ta, Mephistopheles của Ireland, William McCracken… kẻ phá bĩnh bậc thầy của trận đấu."

Sau khi rời Hull, McCracken tiếp tục dẫn dắt Gateshead, Millwall và Aldershot trước khi quay trở lại Newcastle United trong vai trò tuyển trạch viên, thường xuyên hoạt động tại Ireland. Ông hay mở đầu các báo cáo của mình bằng câu: "Đây là tin tức mới nhất từ xứ sở của khoai tây và sữa bơ."

Chính ông đã giới thiệu một George Eastham mới 17 tuổi, khi đó đang chơi ở giải Vô địch Ireland. Newcastle đã mua anh, và Eastham sau này cũng đã định hình cả một nền bóng đá qua vụ tranh chấp hợp đồng lịch sử và giành chiến thắng về phía mình.

Ở tuổi 75, McCracken lại bắt đầu công việc tuyển trạch cho Watford tại phía Nam London. Ông đã khuyên họ ký hợp đồng với Pat Jennings từ Newry Town, một thương vụ mà người ta đồn đoán chỉ tốn có 10 bảng Anh. Và như lịch sử đã viết, Pat Jenning trở thành một trong những thủ môn vĩ đại nhất lịch sử làng túc cầu.

McCracken nộp bản báo cáo tuyển trạch cuối cùng cho Watford vào năm 1971, sau khi theo dõi một trận đấu của đội dự bị giữa Crystal Palace và Leicester City. Khi đó ông đã 88 tuổi. Ông qua đời ở tuổi 95 vào tháng 1 năm 1979 khi đang đến thăm nhà con trai ở Hull, một chặng đường dài từ những ngày ở Distillery cho đến khoảnh khắc lịch sử ở Paris năm 1925.

Dẫu vậy, vẫn có những người sẽ nhớ mãi về ông. Tờ Sunday Express đưa tin: "Bill McCracken, hậu vệ cánh huyền thoại người Ireland của Newcastle United, người khởi xướng chiến thuật việt vị dẫn đến sự thay đổi luật lệ của bóng đá vào năm 1925, đã từ trần."

McCracken ra đi như cách ông đã sống: luôn giữ vị thế 'onside' trong lịch sử, và lần này, chính ông cũng kết thúc một cách hợp lệ, chẳng hề 'việt vị' như những đối thủ mình từng giăng bẫy.

(theo Michael Walker và Michael Cox – The Athletic)